Blog van Esther von Faber & Ria Freijsen
In onze coachpraktijk komen we nogal wat mensen tegen, van jong tot oud, die last hebben van hun Innerlijke Criticus. Wat is dat eigenlijk, een Innerlijke Criticus? Je zou kunnen zeggen: Het is de stem in je hoofd die vaak, of mogelijk zelfs voortdurend, commentaar levert op wie je bent en wat je doet. Die alsmaar negatief over je oordeelt.
Als die stem in je hoofd teveel invloed heeft, kan hij een machtig onderdeel van je persoonlijkheid worden, met een negatieve impact op je zelfwaardering, zelfvertrouwen en welbevinden.
In deze blog beschrijven we:
- Wat is een Innerlijke Criticus?
- Hoe ontstaat een Innerlijke Criticus?
- Wat zijn de gevolgen ervan?
- Hoe kun je jezelf bevrijden van je Innerlijke Criticus?
Wat is een Innerlijke Criticus?
De Innerlijke Criticus is een stem in je hoofd die je kunt herkennen door kritische, veroordelende zinnen die je tegen jezelf zegt. Hij laat je geloven dat je tekort schiet, dat je faalt of dat je een slecht gevoel krijgt over jezelf. Hij kan zelfs zo sterk klinken in je hoofd, dat het je leven en functioneren ondermijnt. Hij kan zelfs bijdragen aan ziekmakende stress of burn-out. De stemmen in je hoofd kunnen hard, zacht, hoog of laag klinken. Vaak worden ze non-verbaal ondersteund door houding, blikken en gebaren. Hij kan ook gepaard gaan met fysieke gevoelens.
Voorbeelden zijn:
– De stem die je veroordeelt: ‘Wat ongelooflijk stom van je’. ‘Weet je dat nou nog niet?’
– De stem die je telkens opjaagt: ‘Schiet nu eens op’. ‘Je moet dit en dat … bijvoorbeeld: je moet voor anderen zorgen.’
– De stem die twijfel zaait: ‘Weet je het wel zeker?’ ‘Heb je het wel goed gedaan?’ ‘Val je straks niet door de mand?’
– De stem die perfectionistische eisen stelt: ‘Het is niet goed genoeg.’ ‘Het moet echt beter.’ Je moet perfect zijn!’
– De stem die schuldgevoelens aanpraat: ‘Je bent geen goede vriend/collega.’ ‘Een goede zoon/dochter/ouder zou …. doen.’
– De stem die je vertelt dat je faalt: ‘Je kunt het niet!’ ‘Je zus kan het echt beter!’ ‘Ben je nou nog niet klaar?’
Als je deze zinnen herkent en je vaak onzeker bent, dan weet je één ding zeker: je Innerlijke Criticus heeft je in de greep.
Hoe ontstaat een Innerlijke Criticus?
Een Innerlijke Criticus ontstaat al op heel jonge leeftijd. Als je heel klein bent kun je niet voor jezelf zorgen, dan ben je volledig afhankelijk van je ouders/verzorgers. Hoe je opgroeit en je ontwikkelt is mede afhankelijk van hoe het toegaat in het gezin waarin je bent opgegroeid.
Groei je op in een gezin en omgeving die liefdevol, waarderend en veilig zijn, dan draagt dat bij aan je ontwikkeling tot een evenwichtige volwassene. Natuurlijk zijn ook je karakter, je genen en familiegeschiedenis hierop van invloed.
De realiteit is dat echter, dat nogal wat mensen opgroeien in een omgeving die minder waarderend en liefdevol is. Ieder kind reageert op zijn of haar eigen manier op gebeurtenissen in het gezin. Dit noemen we overlevingsstrategieën. Vaak ontstaan deze wanneer er te weinig aandacht is voor de werkelijke behoeften van het kind. Wanneer een kind te weinig aandacht, liefde, erkenning, stimulans of waardering krijgt, dan zal het daar op zijn/haar eigen manier op reageren. Deze mechanismen zet een kind in om toch te proberen aandacht, liefde, erkenning, stimulans of waardering te krijgen.
Je kunt 3 overlevingsstrategieën onderscheiden:
Vechten of rebels zijn
Het kind loopt stampvoetend en krijsend door de supermarkt om zo de aandacht op te eisen. Of vertoont brutaal gedrag als het iets niet mag. Liever afgestraft worden dan geen aandacht krijgen. Gevolg kan zijn: té direct communiceren, dingen opeisen.
Vluchten of vermijden
Het kind sluit zich af op z’n slaapkamer, trekt zich terug, wordt een beetje verlegen, krijgt angst voor de buitenwereld. Een manier van vluchten of vermijden door ‘in je hoofd te gaan leven’. Dan voel je immers de pijn niet. Gevolg kan zijn: conflict vermijdend gedrag.
Conformeren of aanpassen
Het kind gaat zich aanpassen en in allerlei bochten wringen om toch maar aandacht te krijgen. Bijvoorbeeld door altijd lief te zijn, te doen wat moeder of vader verwacht, niks voor zichzelf te vragen. Gevolg kan zijn: anderen pleasen en jezelf wegcijferen.
Een paar voorbeelden van overlevingsmechanismen
- Waren je ouders streng en afkeurend, dan kun je uiteindelijk over jezelf gaan denken, dat je niet goed genoeg bent.
- Hadden je ouders vaak ruzie, dan kun jij het idee krijgen dat het jouw schuld is. En dat jij ervoor moet zorgen dat de harmonie terugkeert. Dat je moet bemiddelen.
- Was één van je ouders vaak ziek, dan kun jij het idee krijgen dat je voor hem, haar of voor het gezin moet zorgen en dat jouw eigen wensen niet belangrijk zijn.
- Was er een afwezige ouder en moest je voor je broertjes/zusjes zorgen, dan kun je een (te) groot verantwoordelijkheidsgevoel hebben ontwikkeld.
- Was er in het gezin een lastig kind waar je ouders veel verdriet over hadden, dan kun jij het idee krijgen dat je vooral niet lastig moet zijn. Je past je zoveel mogelijk aan om je ouders te ontzien.
Wat zijn de gevolgen in het hier en nu
Een overlevingsmechanisme dat je vanuit je jeugd hebt opgebouwd heeft vaak gevolgen voor later in je volwassen leven. Heeft zo’n mechanisme je vroeger geholpen om je veilig en gewaardeerd te voelen, in het hier en nu kan het je leven als volwassene behoorlijk in de weg zitten.
Een bekend overlevingsmechanisme is de Innerlijke Criticus. Deze plopt op zodra het moeilijk of spannend wordt. In dergelijke situaties val je terug op gedrag dat je vroeger in vergelijkbare situaties als kind heeft geholpen. Met andere woorden: je gaat vechten, vermijden of aanpassen. Wat je dus vroeger heeft geholpen, keert zich nu tegen je.
Eigenlijk gaat het erom, je oorspronkelijke kinderlijke onbevangenheid terug te vinden EN dat je anders leert denken over jezelf. Je hebt gedachten, maar je bent niet je gedachten.
Bevrijd jezelf van je Innerlijke Criticus!
Van jezelf houden en mild over jezelf oordelen is de basis voor een fijn en gezond (werk)leven. Anders over jezelf gaan denken levert namelijk een positief zelfbeeld op. Laat je zelfvertrouwen dus niet langer ondermijnen en pak je Innerlijke Criticus aan!
Stap 1 – Bewustwording: Wat zeg ik allemaal tegen mezelf?
Een belangrijke stap om je te bevrijden van je Innerlijke Criticus is dat je ontdekt in welke situaties jouw Innerlijke Criticus je parten speelt. Een andere stap is je niet langer te vereenzelvigen met deze stem in je hoofd: je bent niet je gedachten! Je bent niet wat of wie je denkt! Gedachten kun je waarnemen, je kunt ze ook veranderen of ze voorbij laten gaan.
Stap 2 – Verantwoordelijkheid nemen: Hoe kan ik dat doen?
Van je Innerlijke Criticus afkomen is geen quick fix! Hij is al jaren aanwezig in je denken en doen, dus het vraagt aandacht en training om anders te gaan (leren) denken over jezelf. Wil je dus liefdevoller en milder over jezelf gaan denken, dan moet je écht een besluit neemt om het aan te gaan pakken. Geef het vervolgens prioriteit! Alles wat je aandacht geeft, groeit. Maak daarom tijd en aandacht vrij om anders met jezelf om te gaan. Dat gaat z’n vruchten zeker afwerpen.
Stap 3 – Schakel een coach in!
Jezelf bevrijden van je innerlijke criticus is niet altijd gemakkelijk. Wil je daadwerkelijk meer plezier, rust en balans in je leven dan is het zaak om anders te leren denken over jezelf. Schakel daarom een ervaren coach in (met behulp van je ontwikkelbudget of vraag je werkgever) die je echt kan helpen onderzoeken waar je Innerlijke Criticus vandaan komt, wat je overlevingsstrategieën zijn, hoe die een rol spelen in je leven en wat je kunt doen om je innerlijke criticus te stoppen!
Stap 4 – Actiestappen: zelf aan de slag
Hieronder volgen nog meer tips die je zelf kunt ondernemen om je Innerlijke Criticus de baas te worden:
Verander je gedachten (een paar tips):
- Moet je perfect zijn? Niemand is perfect! Je eist toch ook niet van anderen dat ze perfect moeten zijn? Waarom jij dan wel? Stop dus met streven naar perfectie. Goed is goed genoeg. Je kunt je ook gewoon verder ontwikkelen.
- Wil je door iedereen aardig gevonden worden? Je zult nooit iedereen tevreden kunnen stellen. En: jij vindt toch ook niet iedereen even aardig?
- Voel jij je ergens schuldig over en vind je het nodig om jezelf te straffen? Vergeef jezelf! Blijf niet hangen in het verleden en ga verder met je leven. Maak het jezelf gemakkelijker.
- Denk je dat je niet de moeite waard bent? Vraag eens aan je partner, vrienden, collega’s waar ze je om waarderen. Je zult verrast zijn over hun antwoorden!
Lezen:
- Onvolmaakt tevreden – Omgaan met je innerlijke criticus, Frans Schalkwijk, Boom uitgevers Amsterdam
- Nooit meer piekeren – reken in 5 stappen af met je innerlijke criticus, Marleen Derks, Uitgeverij Water
- Zie jezelf in mildheid – een gids om jezelf van je innerlijke criticus te bevrijden, B. Brown, Uitgeverij Symbolon
Luisteren en kijken:
- Podcast: 365 dagen succesvol
- Podcast: Leef je mooiste leven
- Youtube: Versla je innerlijke criticus (Albert Sonnevelt).
- Youtube: Stop it
Doen:
- Maak een lijst met 2 kolommen. In de linker kolom noteer je al je ‘Ik moet …..’ of ‘Ik voel me schuldig over ….’. In de rechter kolom noteer je welke helpende gedachten je hier tegenover kunt zetten.
- Maak twee aparte collage’s (digitaal of plakken/knippen) en geef beide collages een naam.
- 1 collage van je innerlijke criticus
- 1 collage van je innerlijke mentor/raadgever/adviseur/wijze.
- Tips hierbij zijn: hoe zien ze eruit? Hoe kijkt je innerlijke criticus? Hoe kijkt je innerlijke raadgever? Wat hebben ze aan, wat is hun favoriete tekst? Waar willen ze je voor behoeden? Wat wensen ze je toe?
- Besteed aandacht aan Mindfulness, bijvoorbeeld met behulp van een mindfulness-app (Appstore of via Spotify).
- Volg de (betaalde) online training ‘Stoppen met piekeren’ van Psychologie Magazine: https://www.psychologiemagazine.nl/academy/stop-piekeren/
Wil jij ook liefdevoller en milder met jezelf omgaan zodat je anders gaat denken, voelen en handelen? En zoek je daarvoor een ervaren coach? Wij zijn ervaren coaches met ruim 20 jaar ervaring!